Saciid.1 | Saciid.2

Dadka Soomaaliyeed waa dad isla weyn, waana wax wanaagsan inaad is kala weynaatid wixii xumaana oo heerka dadnimada aan la socon Karin. Qawaniinta dadku u samaystay inay dhaqdo qofka damiirkiisa waxay u maraan jidad badan oo kala duwan oo dhamaantood ku wada dhamaada aragtida ku salaysan waxa guud ahaan dadku u arko wanaag.

Dad badan oo Soomaaliya waxey isweydiiyaan waxa ka qaldan dhaqanka Soomaaliyeed marka ay dib uga fekeraan dhacdooyinka Soomaalida ka dhaca marka ay la soo gudboonaato xili dagaal.

Abaanduliyeyaasha dagaalka Beelaha oo ah dagaalyahan ku soo barbaaray dhaqanka qabiilka ee ku aadan dagaalka ayaa waxay noqdaan kuwo geesinimadooda awgeed saameeyn weyn si dadban ugu yeesha adeegsiga dhaqanka xun ee ku aadan colaadaha beelaha wada dega u dhexeeya.

Nin Ingriis ah oo aad u daneeyey islaweynida Soomaalida ay u hayso dadnimadooda iyo mowqifkooda aan lahayn shakiga ee ku aadan in gobanimadooda ay ka difaacdaan shisheeyaha, ayaa safar ku yimid Soomaaliya 1942, isaga oo lugta ku marayey gobolada waqooyi dhinacooda koofureed. Ninkaas wuxuu heystey sawir ah in dadkii jebiyey wadanka Ingiriiska oo adduunka horey ugu awooda roonaan jirey, iney leeyihiin qiimo aad u sareeya oo ay u hayaan dhowrista heybada iyo sharafka dadnimadooda. Maxaayeelay dadka Ingriiska waxay markasta ku ahayd arrin aan la qaadan karin markii gumeysiga Ingriisku uu la galay dagaalka dagaalyahankii gobonimada Soomaaliyeed ee Sayid Mohamed Cabdulle Xasan in ciidankii Soomaaliyeed ay kumanyaal dagaalka ugu dhimanyeen iyaga oo ka soo jeeda dal dadkiisu tiro yar yahay, haddana aadan moodin in dad ka dhinteen qiimaha ay u qabaan sharafka madaxbanaanidooda awgeed.

Nasiibdarro markii ninkaas uu hoos u dhexgalay bulshada dadka Soomaaliyeed ee degaankaas wuxuu kala kulmay wax qiimo ahaan uu aadamigu ka argagaxo. Wuxuu arkay in dadka Soomaaliyeed aysan ehelnimo wadaninimo aysan wadaagin oo waxa ay degaanka ka aaminsan yihiin uu yahay gooni u daaq. Waxaa yaab weyn ku noqotay marka beelaha wada dega ay colaad dhexmarto sida aan raacsaneyn qiimaha dadnimada oo ay iskula dhaqmaan gudahooda, haddana dhaqankaas xun ay ku faanayaan oo ay weliba iskula weyn yihiin. Wuxuu tusaalle u soo qaatay in dagaalyahanka beelaha oo intooda badan ah rag, ay ku dhiiran yihiin in naag uur leh oo ah hooyo mudan gargaar aadaminimo iyo in lagala xishoodo dhib la dareensiiyo, iney dooxaan uurkeeda, haddana ay gowracaan caruur aan dhalan oo isla mar ahaantaasna ay ku faanaan iney dileen cunug wiila.

MAXAY GALABSATAY MIMMI? GUJI... Qore: Liiban Shariif Stockholm, Sweden

Arrintaas oo kale waxey cid kasta oo fekereysa xasuusinaysa wixii ka dhacay Xamar 3dii oktoober 1993, markii wiil da`yar oo Mareykana oo dalka loo keenay arrimo la xiriira bani'aadaminimada inta la meyd garaacay isaga oo jirkiisa oo dhan wada dhiiga in lagu jiido jidadka, haddana lagu faano falkaas arxan daradaa. Inkasto Mareykanku ku qaldanaa dagaalka, haddana in si ka baxsan baniaadaminimada loo dhaqmo xiliga adag waa talo aan caafimaadqabin oo ka soo jeeda xeer dhaqameed xun.

Wadaadada dagaalka oo ka xeer duwan abaanduliyeyaasha qabiilka ayaa dhaqanka Soomaalida sidoo kale si dadban waxey ugu leeyihiin saameeyn. Wadaadadaas oo hugan dhaqanka Carabta oo khilaafku ku sal adag yahay ayaa diinta u adeegsada qalab siyaasadeed ahaan. Waxaa soo kordhay in masaajidka la isku dooxo ama inta la tukado, wax yar kadib dadkii wada tukanayey ay ka qeyb qaadanayaan falal waxyeelo ku ah dadka walaalahooda. Cimaamad la qaato astaan uma noqonayso dagaalka dhinaca diinta. Dowlad xukumi karta ma jirto qofka qalbigiisa, waana taas mida adduunka ku dhalisay in wax muuqda oo xeera qofku marka uu jebiyo lagala xisaabtamo, caqiidadiisana loo daayo Ilaah inu kala xisaabtamo. Diinta oo inta badan ay saldhig u tahay aaminsanaanta qofka ayaan cidna suurtogal u ahayn inay ogadaan waxa ku keydsan qalbigiisa. Wadaadadaas waxey u dagaalamayaan xoog ku socodsiinta diinta iyaga oo dadku muslin yahay, taas miyeysan la mid ahayn Ciidanka Sacuudiga oo salaada jimcaha dadka jididedka ku soo garaacaya si ay u galaan salad qasaba.

Waxaan la yaabi jirey wadaadka Cali Dheere oo degen Karaan iyo wadaadka Muse Suudi Yalaxow oo degen dharkinley inta sameysteen maxkamado dadka gacmaha iyo lugaha ka goynayey iyaga oo sheegaya iney diinta wax ku xukumayaan. Waxaana si cad u muuqatay waqtigaas in cidamo fara badan oo meelaha ay ka talinayeen joogey ay si burcadnimo ah u abaabulnayeen, laakiin aysan u muuqan wadadadaas, iyaga oo siyaasad ahaan u arkayey ciidan beesha difaacda, isla markaasna wadaadada indhohoodu ay si wanaagsan ugu jeedeen fal dambiyeedka dadka tirada yar oon hubeysnayn, kuwaas oo ka ah masuul caruur badan oo aan heysan waxey cunaan, haddan aan awoodin iney sharaf meheradooda ugu shaqo tagaan.

Hadda ka hor ayaa nin la yiraahdo Jamal oo magaalada Muqdishu ka ahaan jirey duqa magaalada wuxuu jebiyey guri uu dhistay nin maskiina oo ku yaaley meel dukaafada, isaga oo sabab uga dhigay sharcidarro, laakiin ninkaas wuxuu ogsoon yahay raga dowladda madaxda u ah qaarkood iney la mid yihiin oo dhulal iska dhistaan haddii ay rabaan oo aan laga dumin Karin. Isaga oo ka xun cariishka ilmahiisa laga dumiyey ayuu wuxuu yiri " aduunka waxaa jira laba Jamaal, midna dadkiisa ayuu jihad ugu jiraa(waa Jamaal Cabdinasir), midna carruurtii ayuu jikooyinka ka jebinayaa".

Wadaadadu waa ineysan dalka gelin dagaal diineed oo ka murugo badan kan qabiilka. Qaaliyaasha ka soo shaqeeyey gobolada dhexe waa adag tahay in laga helo wadaad aan dhaawac ka soo gaarin dulmi uu diinta u adeegsaday, maxaa yeelay dadku waa jecel yihiin diintooda, laakiin marka siyaasad ahaan loo adeegsado sidii laga doono, dadka waxey ku reebeysaa in lagu handadayo cabsida magaca Ilaahey, qaladka muuqdana uu u noqonayo magaca diinta maamulkeeda. Marka waxaan qabaa in inta wadaadadu ay dhiibato iyo fidno diimeed dadka u keeni lahayeen, magacxumo maamul diimeed lehna laga dhaxli lahaa, waa in diinta ay u dayaan caqiidadeeda ayna ka gaabsadaan iney ka dhigaan siyaasad wadata xoriyad ka qaad oo aan dadka lagu dirqin maamulkeeda. Halgamayaasha Jabhadaha oo ah macangegyo ka soo jeeda dhanka ciidanka milateriga ayaa intooda badan ah kuwo jira siyaasada beelaha dhankeeda adag. Halgamiyeyaashaas waxey u dirirayeen si jabhada oo hubeysan, waxey xoog ku doonayeen xaq ay arkeen inuu ka maqan yahay. In xaq loo dagaalamo ma ah wax xun haddii cida xaqa laga tabanayo ay diido iney dhiibto xaqa, laakiin jabhaduhu waxay ahayeen kuwo dhego la' oo xaqa ka maqan mahaa aysan u muuqan waxa ka horeeya iyo waxa ka dambeeya. Ereyada jabhadaha waxyaabaha ugu yaabka badnaa waxaa ka mid ahaa dal ay burburiyeen oo ay leeyihiin waan xoreynay, Fikradooda ayaad kala soo bixi kartaa inay u arkaan maamulka ay la dagaalamayaan sidii inuu dalka heysto cadow shisheeye oo la mida kii gumeysiga, aragtidaasna waxey keentay burburinta dalka iyo in ay jid ka dhigtaan in dal xora ay dib u yiraahdaan waa la xoreeyey.

Qof haddii si xun uu xaqa u doono waxaa sida badan uu galaa xaqdarro ka badan tii uu doonayey. Horay ayaa loo yiri arrinu meesha ay ku dhamaato waxay ku xiran tahay jidka aad u martid.

The transitional government in Somalia has repeated accusations that Ethiopia has sent troops across the border to train militia groups opposed to it. Read Ethopia 'training Somali militias' BBC Africa, Jan 3, 02 He [Nuruddin Farah] blamed neighbouring Ethiopia for stirring up trouble and seeking to convince the United States that it should take military action against Somalia as part of its anti-terror campaign. Read Somali writer says U.S. misreads bin Laden story alertnet, Jan 3, 02 The Ethiopian government has denied media reports that it has sent military personnel to Baidoa, 240 km northwest of the Somali capital, Mogadishu Read Addis Ababa Denies Military Personnel in Somalia Jan 2, 02

Jabhadihii dhamaantood waxay ku dambeeyeen kuwo isku rogey iney cadow ku noqdaan: dadkii, dalkii iyo diintii. Waxaad mooda hadda iney dareemeen inuu ah qalad ereygii ahaa anaa xoreeyey degmadaas, waxeyse ku bedeleen erey cusub oo ah " looma dhameyn". Waxaa horay loo yiri nin waxgarada warkiis ma aha "hadaan joogi lahaa waxbaan dhigi lahaa", maxaayeelay qof maskaxda ka jiran ayaa isku heysta in maqnaashihiisu ay ka dhigeyso libaax goobta ka maqnaa. Jabhadaha weli waxaa u muuqda xaqii ay ku bilowdeen, laakiin weli ma arkaan dareenka xaqdaradaa oo ay hadda ku jiraan.

Siyaasadoodu waxey u dhamaatay kuwo doonaya iney urur walba oo ay galaan jecel iney dumiyaan oo lagu kala tago iyo kuwo jecel iney dalka cadowgiisa siiyaan sirta dalka si ay dheef uga helaan, ama kula dagaalamaan dalka ehelka u ah wadanka.

Dhagarta Tigreyga oo ah mid aan keligeed istaagneyn, lugna ay ku leeyihiin ururo shisheeye oo diin iyo siyaasadba leh, ayaa ah mid shaxdeedu ay aad u sareyso. Waxey dhowaan dowlada Mareykanka u soo jeedisey qorshe ay ku damacsan tahay in loo ogolaado in ay Soomaalida u sameyso dowlad. Markii Mareykanku uu hordhigay qorshahaas Yurub, ayaa lagu diidey talo soo jeedintiisa, waxaana isla markiiba bilowday in arrinta la isku qilaafo, maxaa yeelay Yurub ayaa aaminsan in dalka Soomaaliya ay tahay dal ay horey u lahaan jirtey, haddii wax la sameynayana ay iyadu hormood u noqonayso. Markii arrintaas ay socon weysey, ayuu mareykanku ku maslaxay Tigreyga in uu u furayo mashruuc uu ku siinayo la dagaalanka argagixisada, si ay u qoroto ciidan sirdoona oo uga shaqeeya geeska Afrika iyo kooxo maleeshiyaa oo si naxariis la'aana ula dagaalama ciddii loo arko argagixiso.

Tigreyga ayaa balanqaad lacageed siiyey madaxda kooxa Soomaalida si mashruucaas Mareykanka maalgelinayo uu ugu adeegsado fulinteeda. Siyaasada muuqata ee mashruucaas waa in madaxda jabhadaha maamulo ay iyagu xukumaan loo sameeyo, lana siiyo hub ay kula dagaalamaan dowlad aan Tigreygu raali ka ahayn. Qeybta qarsoon waa in kooxahaas ay Tigreyga u soo aruuriyaan ciddan shan kuna oo ay jabhad ahaan u tababarto, dabadeedna ay kula dagaalanto Jabhadaha Soomaalida Galbeed iyo dhaqdhaqaaqa Oromada, taas oo ay jid uga dhiganayso iney la dagaalameyso argagixisada wadankeeda gudihiisa, arrintaas oo ay og tahay iney si fiican uga gadmeyso Mareykanka.

Dalalka Yurub raali kama aha in Tigreygu ay wax ciidana u diraan Soomaaliya iyada iyo kooxaha ay wadataba, waxeyna aaminsan yihiin haddiiba ciidan la geynayo in ciidan reer Yuruba meeshaas la geeyo. Sidoo kale wadamada Carabta ma jecla in Tigreygu waxa ay wataan ay ka socdaan dhanka Mareykanka, waxeyna jeclaan lahayeen iney ciidan Caraba meeshaas la geeyo intii cid kale ay geli lahayd wadan Caraba. Tigreydu waxey qabaan walaac weyn oo ku saabsan Ciidamo yimaada Soomaaliya oo furfura waxyabihii ay maleegtey, taasna waxey ku dhalisay iney mashruucaan dedejiyaan inta aan la isla ogolaan ciidan la geeyo Soomaaliya.

Dalka Mareykanka raali kama aha inuu si qaawan Tigreyga ugu soo hogaamiyo dalka Soomaalida, laakiin waxba kama qabo haddii iyada iyo xulafadeedu ay wadanka ka raacdeyn karaan dadka hadda maamulaya.

Tigreygu waxaa u qorsheysan in marka hore ay Maleshiyooyinka kooxaha Soomaaliyeed u adeegsato iney ku cirib tirto gobanimadoonka Soomaalida Galbeed, haddi taas ay u hirgasho, waxaa xiga iney ciidan Soomaaliyeed ay ka soo qoraato dhulka Soomaalida ay gumeysato, kuna xoojiso kuwa kooxa si ay u qabsato dalka Soomaaliya, waxaana u qorsheysan iney ka taqalusto hogaamiyeyaasha kooxa, si Soomaalida iyo Reer Galbeedkaba ay ugu muujiso iney raali ka tahay dhismo dowlad oo dad dibeda laga soo xulay ay u hogaamiyaan.

SIYAASIGA SOOMAALIGA AH EE AAN RABNO YAA INOO HAYA??!! GUJI... Qore: Fahad Yaasiin

Tigreydu waxey googol furan u sameysay abaanduuliyeyaasha beelaha iyo kooxahooda waxeyna halkaas ka heshay mariin lagu burburiyo isla weynidii Soomaalida ay dalkeeda iyo diinteeda ay uga ilaalineysay shisheeyaha cadowgaa. Dalka Soomaalida horey ugama dhicin oo waa taariikhda markii ugu horeysey oo ay dhacdo Soomaali si raqiisa danta dalkeedii kala safatay tan Tigreyga. Waxaa dalka ka dhacay in wadaado ay afduubeen sarakiil Oroma oo jooga Xamar ayna gacanta u geliyaan maamulka Tigreyga. Waxaad moodaa in dhaqanka xun ee Soomaalida ka jirta xiliga adag ay si qaldan ugu fideyso dhanka siyaasada, taas oo mehered ay ka dhigteen dadka ka xumaada siyaasda gudaha, kuwaas oo ku faanaya in dalkoodi iyo dalkoodi ay ku soo hogaaminayaan cadow.

Qoraalkii hore ee saciid

Dr. Saciid Ciise
Atlanta - USA
saciidciise@aol.com

_________________________________

FAAFIN: SOMALITALK.COM | 2002

DISCLAIMER: Opinions expresses here are those of the authors, and do not necessarly reflect the opinion of SomaliTalk
AFEEF: Aragtida qoraalkani xambaarsanyahay waxaa leh isla mar ahaantaana ay gaar u tahay qoraaga kusaxiixan, kana tarjumimaayo aragtida SomaliTalk.com.

• Sidee Email magacaaga@somalitalk.com loo furankaraa
• Xagee HTML af-Soomali ah ka barankaraa
• MaOgtahay in qof meel-fog joogaa akhrisankaro waxa kujira kambuyuutarkaaga
• MaOgtaya in adiga oo aan ogeyn emailkaaga la xiriirsankaro

1,500 BC Fircoonkii laoranjirey  Seankhane Menthuhoteps IV ee Thebes ayaa sahan safar badeed usoodiray xeebaha Soomaaliya, kuwaas oo loo aqoonjirey dhulkii uduga "The Land of Punt."

7-900 AD Carab  iyo Beershiyaan [Persians] ayaa xiriir layeeshay jaaliyaadihii kunoolaa xeebaha Saylac, Muqdisho, Marka iyo Baraawe.

1528-35 AD Ahmed "Gurey" ayaa dagaal lagalay Abyssinians isagoo siweyn isaga difaacay ilaa ay usoo hiiliyeen ciidan hubaysan oo Bortuqiis ah [Portugese musketeers].

1889 Kadib markii ay heshiis  galeen Suldaano iyo Ingiriiska  ayuu Woqooyiga Soomaaliya ka dhaqangeliyey Somaliland.

1894 ayaa heshiiska loo yaqaab "Tripartite Accord" waxaa wada garey Ingiriiska [Great Britain], Talyaaniga [Italy], iyo Itoobiya [Ethiopia], kaas oo kusaabsanaa dhulka Soomaaliya. Talyaaniga waxaa lasiiyey dhulka soo eegaya badweynta Hindiya oo waagii dambe loo bixiyey Italian Somaliland. Heshiiskaasu wuxuu aqoonsaday in Mililikh [Menelik] uu qaato dhulka galbeed ee Soomaaliya ee loo yaqaan Ogaden.

1899 Maxamad Cadulle xasan ayaa la dagaalamay wadaamada Ingiriiska [British], Talyaaniga iyo  Ethiopia.

1940 Talyaaniga ayaa qabsaday dhulkii ingiriisku qaatay ee Somaliland, qabsashadaasi muddo badan masii jirin.

1947 Waxaa la asaasay xisbigii dhallinyatada Soomaaliyeed ee SYL [Somali Youth League], oo ahaa xisbigii siyaasiga ahaa ee ugu horreeyey Soomaalida cusub.

1955 Ingiriiska ayaa gobolka loyaqaan Reserved Area (Ogaadeenya) iyo Hawd kuwareejisey Itoobiya.

1960 bishii  June 26keedii ayaa Somaliland kaxorowdey xukunkii Ingiriiska. bishii   July 1deedii isla sanadkaas ayaa Soomaaliya intii uu Talyaanigu siihayey xorowdey oo ay labadaas qaybood midoobeen.

1961 ayaa lasharciyeey isku taggii labadii qaybood ee Soomaaliya markas xorta kanoqotay.

1970 Xukunkii shacabku soo doortay ayaa latuuray, waxaana la wareegey militari.

1976 Waxaa la asaasay xisbigii Hantiwadaaga kacaanka Soomaaliya [Somali Socialist Revolutionary Party - SSRP]

1977 Waxaa Ogaden kudagaalamay Soomaaliya iyo Itoobiya. Sannadkii 1978 ayaa Soomaaliya dib u giratay, waxaana sannadkii 1988 heshiis nabadeed kala saxiixday Soomaaliya iyo Itoobiya, laakiin Soomaaliya kama noqon sheegashadii Ogaadeenya.

1978 bishii December 26keedii ayaa Addis Ababa  lagu asaasay  SSF [Somali Salvation Front].

1980 bishii October 21keedii ayaa wadanka Soomaaliya lageliyey Heegan [State of Emergency].

1981 bishii April 6deedii ayaaLondon, UK  lagu asaasay SNM [Somali National Movement].

1988 ayaa la asaasay USC [United Somali Congress].